Arrichetedhu ocannu fait 39 annus

15 Gennaio 2017
Image
giulio-angioni-255x300.jpg
(IlMinuto) – Casteddu, 15 gennàrgiu – In su 1978 in mesu a is àterus contus, ma scritu in lìngua sarda, bessiat Arrichetedhu. Custu contu de unas cantu pàginis est sa primu ancada, in is dis de oi, de torrai a scriri in sardu e chi at amostau sa bia a medas scridoris de importu mannu. Literaus chi ent bodhiu custu amostu e dh’iant fatu una pandela po su contai apitzus de s’identidadi cosa nosta.

Est a sciri, intzandus, ca Larentu Puscedhu in su 1982 pubrigat “S’arvore de sos tzinesos”;

Mialinu Pira pubrigat in su 1983 “Sos Sinnos”;

Antoni Cossu scririt in su 1978/82 “Mànnigos de Memòria”, ma pubrigau in su 1984;

Venutu Lobina scririt “Po cantu Bidhanoa” in su 1984, chi benit pubrigau in su 1987;

Màriu Pudhu in su 1986 pubrigat “Alivertu”;

Petru Canu scririt “Un lintzolu di tarra” fintzas custu bessit in su 1986.

In pagus annus funt bessius sighendi avatu de su contu de Arrichetedhu is mellus trabballus de sa literadura sarda. Labai innoi s'ancodedhu de Giùlliu Angioni.

Giùlliu Angioni

A fogu a intru

Prentau in su Friaxu de su 1978,

Editzionis EDES, Castedhu.

Arrichetedhu

Pàgini 100.

Candu calencuna borta sa genti indi chistionat, custumat a narri ca Arrichetedhu fiat distinau, ca iat arratzau a sa famìlla de sa mama: tres tzius mudus e una tzia macoca, su mesu futus e su mesu fadhius.

Arrichetedhu puru, de cosa futa chi pariat, cumprius is dexannus si fait unu annetu de spidali. Malucaducu, iant nau sa genti, sa pròpiu cosa de is fradis de sa mama. De spidali indi torrat biancu che su nènniri, is ogus chentza de luxi, a lìngua impastada, cun is sentidus de unu pipiu de cinc'annus. Scimpru no si podit narri, cumenti e una criadura crèscia sa mitadi de s’edadi sua. Amanniau a crastu e pagu o nudha a conca.

“A istadu bonu m’indi ses torrau, fillu miu”, iat nau sa mama a s'essida de su spidali. “Scimillotau mi dh’ant in Castedhu custu fillu”.

E su babbu “Mancai ti dha pòngia sa fraci in manus custu istadi, gei ses a postu, scedadedhu”, iat nau sa dia chi si dh’iat bistu beniu in su sartu, a in ca fiat pascendi, po dhi portai pani e ingaùngiu po fintzas a sa dia de cuindixi.

E sa dia de cuindixi su babbu de Arrichetedhu fùrriat a bidha e àndat a domu de su meri suu a pregontai, a bortas no dh’essit pigau in acòrdiu po fai calencuna cosa.

“Dh’eus a provai” iat nau su meri. “Podit èssiri chi andit beni po fai su boinarxu custu beranu. Su tempus at a èssiri maistu”.

Arrichetedhu, cun su tempus, in cantu a trabballu fiat su mellus de totus, sendu a èssiri cun is àterus. A no dhu firmai, sighiat sèmpiri chentza de mancu s’acinnu a s’abarrai. Palas gei indi portàt, mancai no essit tentu conca meda. E tocànt a issu sèmpiri is fainas prus bàscias e trabballosas. In domu de su meri, s’arti de pinnigai dònnia merda, de pratza e de is istadhas; in su sartu s’arti de su molenti, a tragai dònnia pesu; a s’ora de papai, s’arti de su brentuxu, dònnia arrefudu po issu, e prexau puru ca indi dhi tocàt. Totus a dhu cumandai e issu a totus a ponniri in menti.

Su meri naràt ca dhu teniat po caridadi, casi ca no portàt sali in conca. Ma Arrichetedhu fadiat su trabballu de tres òminis, candu fiat controllau, o si nou indi fadiat de prus puru.

Su spàssiu suu fiat sa mùsiga. Sèmpiri chiriellendi o murrungendi cumenti a una gatu papendi prumoni, dònnia cosa chi essit fatu. Prus de totu dhi praxiat a cantai mutetus, ma sciriat puru cantzonis a sa moda: Luna rossa, Verde luna, sa cantzoni chi cantàt Rita Egua in Sangue e arena s’annu chi iant fatu su cinamatògrafu in pratza de sa crèsia cumenti a su Santumergu e totu is arratzas de Itemissaest, de sa prus curtza de sa missa de mortus a sa prus longa de sa missa de pasca manna, cun tres allellùjas; e aciungiat sèmpiri su Deogratias. A richiesta, Arrichetedhu moviat a ogus serraus: candu cantàt no arresciat nimancu cun su fuedhu.

Ma sa cosa chi dhi praxiat de prus, birendi is atrus arriendi intendendidhu, fiat a cantai sa torrada de is gògius de sa cenàbura santa: “Sa mama, sa mama, dolorida; su fillu, su fillu, gruxifissau”, ma issu dha strupiàt aici: “Sa mama, sa mama, conca frida; su fillu, su fillu, scurtzu e pisciau”. De cancunu cuntzillau, strambecu e fragellau, ma issu prexau che unu puxi.

Dònnia domìnigu e dia nodida s’iat pigau s’incàrrigu de tirai is marcis de su suadori de s’òrganu de crèsia a missa cantada. Una borta su sagrestanu dh’iat tzacau una bella bussinada, poita ca fiat certendi cun piciochedhus prus piticus, gherrixendi po biri a chini tocàt a tirai is marcis de s’òrganu. E Arrichetedhu, po tirria, iat lassau s’òrganu chentza de sùidu giustu a tretu de mesu de su Glòria de sa missa de s’Arremèdiu.

No est ch’in sa bidha essit fatu burdellu meda, sèmpiri in domu de su meri cumenti fiat. Ma una cosa dha sciriant totus: sa timoria manna chi teniat Arrichetedhu po is motocicretas e po is divisas militaris. Bai e circadhu e poita. Cosa chi si fiat postu in conca.

Una borta sceti iat fatu abarrai genti meda timendi, sa dì fiat artziau fintzas a sa punta de su campanili a indi spicai unu niu de tzrapadheris. Intzandus teniat giai dexiot'annus e si spassiàt ancora cumenti e is pipius notzentis.

Arribbau a pitzus, bai e circa e cumenti, dhi pigat sa tremuina, s’imprassat a sa gruxi e no si cinnit prus.

De indi calai a bàsciu, mancu a s’idea. Sa genti a tzèrrius e certunus acapiendi cun funis scalas a pari. Tziu Barracellu, guàrdia cumunali e interramotus, àrtziat a su popolinu de crèsia po aporri una funi a Arrichetedhu.

Aici dh’essit fatu luegus. Apenas chi Arrichetedhu apubat cudh’òmini in divisa, mancu dhu càstiat e s’indi strobedhat che unu fusu, scarescit sa timoria, ind’arrùmbulat a bàsciu cumenti a una calixerta e fuit faci a su sartu cumenti e unu lèpiri.

Iat a timi, poberitedhu! Tziu Barracellu andàt sèmpiri in divisa cun d-una imponèntzia de coronellu a pitzus de sa motu Guzzi de su cumunu. E po brullai, segundu issu, a Arrichetedhu dhu faiat sèmpiri a timi. Cuadhu friau sa sedha si timit.

Duas dis apustis is carabbineris de su cuartieri de Mandas dh’agantant in su sartu de Gèsigu, dòrmiu a s’umbra de una mata. Is carabbineris indi dhu sciumbùliant a furconadas de pei e Arrichetedhu circat de si fuiri, disisperau, pustis s’ingenugat a manus giuntas in petus e si ponit a pregai.

“Sinniora giustìtzia mia bella, no dhu fatzu prus. Giuru ca is tzrapadheris de su campanibi dhus lassus in paxi".

A bortas, candu fiant trabballendu in su sartu, calencunu po giogu fadiat: “Ssst, citei pagu pagu: intèndiu? Motocicretas de carabbineris”.

E Arrichetedhu fuiat a sa disisperada a si cuai in mesu de su trigu o a palas de unu muru a bullu.

Ma in su trabballu no teniat abbisòngiu de nisciunu controllu. Sceti in s’ora de papai e bufai tocàt a donai atintzioni chi no s’essit allupau cumenti e unu pipiu suendi. Candu teniat sidi fiat capassu de si bufai totu s’àcua de su barrili po cincu cristianus.

Tontidadis si podit narri ca no ndi naràt e ca no indi fadiat. Una bera tontidadi Arrichetedhu dh’iat narada sa dia chi si fiat mortu su babbu.

“Mortu babbu e mobenti angiau: no eus ni pèdriu ni godangiau”.

Difatis, su noti e totu sa molenta insoru iat angiau e fiat mortu su babbu”.

Sintzillu che pipiu, totus a s’indi aprofitai, poita ca poniat in menti che unu cani e trabballàt che unu burrincu.

“Totu dhu fatzu?” domandàt. E fadiat sèmpiri totu su chi dhi narànt, po una stòja in sa domu de is ainas e unu mùssiu de pani, chentza de una bera paga, cun sa scusa ca su meri dhu teniat po caridadi.

Unu annu, in s’istadi, giai passaus is bint'annus, Arrichetedhu totu in d-unu si fait cumenti a unu àteru, cumenti chi fessit cambiau, e s’ogu puru incumentzat a dhi luxi. Una picioca, neta de su meri, fiat benida de Roma a passai in vacàntzias in bidha. E Arrichetedhu, de su primu momentu chi dha biri, abarrat a buca oberta, alluau, e de sa dia at circai dònnia modu po dha biri, sa picioca cuntinentali de sexi annus, is ogus birdis e is pilus de oru.

Una borta arrennescit a si dhu acostai, a sa romana, e si ponit a fàiri un spètzia de dantza totu a giru de issa, cantendi unu chiriellèison, e pariat in puntu de si bolai. Acabbada sa dantza, àrtziat a pitzus de unu murixedhu e spicat unu lillu aresti de una arratza chi dhui cresciat a cresura.

Ma po disgràtzia sua, de custu amori de Arrichetedhu s’indi est acatau su fillu minori de su meri, studenti in Castedhu e insaras issu puru in bidha in tempus de vacàntzia. Arrichetedhu a custu fillu piticu de su meri dhu timiat che su dimòniu, poita ca fiat sèmpiri a trevessu a motucicreta.

E su merixedhu studenti a pagu a pagu arrennescit a si fàiri donai cunfiàntzia de Arrichetedhu poberitu, e in finis a dhu cumbinci ca sa picioca romana fiat innamorada de issu, de Arrichetedhu. Fatu fatu su merixedhu circat a Arrichetedhu in sa pratza de is bois e fadiat cumenti chi dhi essit portau novas de parti de sa romana: “Oi puru sorresta mia ti fait isciri ca ti pentzat e bolit isciri chi tui puru dha pentzas” dhi naràt sèriu cussu fragellu, maschingannas.

A mengianu chitzi, apenas chi s’indi pesàt po is bois, Arrichetedhu andàt a iscusi in su giardinu de sa meri, in sa pratza de ananti, e furàt unus cantus froris, arrosas e gravellus, e pustis muru muru artziàt a sus fintzas a sa fentana de sa romana, a pònniri is froris ananti de is birdis.

Una dia a meigama Arrichetedhu fiat in s’ortu mannu a palas de s’acorru de is brebeis, cumandau de su sotzu a fai sonu cun duna lamiera po isciuidai is pillonis a largu de s’ortalìtzia. Allodhu su merixedhu studenti, arrisu frassu e manus in busciaca: “Oioi, Arrichetedhu, tui scofau che predi! Arrennèsciu ci ses. Sorresta mia m’at nau a di fai sciri ca ti bolit biri”.

Arrichetedhu si fait sèriu.

“Ti bolit chistionai, t’apu nau, tontatzu! Feminarxu malu ses. Est maca de tui”.

Arrichetedhu no arrespundit nudha, imbriagu pèrdiu de cuntentesa.

“Peus po tui si no mi creis, machillotu. Cras a meria issa t’abetat innoi in s’ortu mannu, acanta de sa mata de sa figu manna. Po chistionai, apustis chi allichidu sa lolla e is istadhas”.

Arrichetedhu citiu, ma chentza de perdi unu fuedhu de su merixedhu.

Su merixedhu infatu fait su doveri suu, a iscusi andat a domu sua, si pulit, si petonat, si ponit sa bistimenta bona de fustàinu e sèmpiri a iscusi ci torrat a domu de su meri, si ponit aintru de sa domu de sa palla de sa faa e abetat chi totus s’arrètirint in logu issoru.

Fiat unu grandu lugori de luna prena candu Arrichetedhu indi est bessiu in sa pratza de is bois, cun in manus tres gravellus biancus. Intrat in s’ortu mannu e impunnat a sa figu manna, a bellu, cumenti chi essit tentu timoria.

In su puntu de su oberri buca po tzerriai sa romana, de a palas de sa mata lompit unu stragatzu mannu de motocicreta ponendi in motu, a isperriai sa paxi de su lugori. ”Alt polizia! Fermo dove sei!” tzerriat una boxi. Arrichetedhu s’allùllurat e fuit disisperau. In s’interis chi sa boxi de su merixedhu studenti fiat sighendi a tzèrrius, issu sartat su muru de s’ortu e pustis a totu fua faci a su sartu.

Su merixedhu dhu sighit a motocicreta, dhu ponit infatu cun s’arroda in carronis, sèmpiri aboxinendi.

Apustis su merixedhu s’est fadiau e dh’at lassau andai. Po su noti e po sa dia infatu Arrichetedhu no si bidit e mancu su noti e sa dia apustis. Nisciunus indi sciriat mancu spera.

Sa de tres dis est istètia noti curtza in domu de su meri. In puntu de mesu noti, unu scòpiu segat su sonnu a totus, meris e serbidoris.

Fogu asullu e fragu de goma abruxada essiat de sa domu de sa motucicreta de su merixedhu studenti, a portalitu sfundau, iat postu fogu a sa domu de is dimònius.

S’est cumprèndiu ca Arrichetedhu est abarrau cassau aintru. In foras ant agatau unu bratzu suu cun sa màniga de fustàinu. De cussa arrobba dh’at cannotu sa mama.

francudefabiis
© RIPRODUZIONE RISERVATA